Park Brialmont

Het winnende wedstrijdontwerp voor het Natuurhuis Brialmont is gekend. Een jury van experts en stakeholders koos in november 2022 voor een origineel en natuurinclusief gebouw dat in het Park Brialmont langs het natuurgebied Wolvenberg zal verrijzen.

In partnerschap met het Agentschap voor Natuur en Bos slaat de Stad Antwerpen samen met Natuurpunt en ism met het Departement Omgeving de handen in elkaar om het eerste natuurhuis rond stedelijke natuur van Vlaanderen te verwezenlijken. Het Natuurhuis Brialmont krijgt een plek in het nieuwe Park Brialmont dat het De Villegaspark, het natuurgebied Wolvenberg en het Brilschanspark tot een groot stedelijk natuurpark (42 ha) verbindt. Het komt in het Natuurpark Wolvenberg, aan de Berchembrug.

Ingebruikname in 2025

Midden 2024 is het ontwerp klaar en het uitvoeringsdossier goedgekeurd. De zoektocht naar een geschikte aannemer is dan gestart. De bouw van het Natuurhuis Brialmont is gepland eind 2024. De werken nemen ongeveer een jaar in beslag.

In het voorjaar van 2022 is het definitieve ontwerp voor fase 2 van Park Brialmont uitgewerkt en goedgekeurd. Daarin is het toekomstbeeld voor de resterende deelzones van het Brilschanspark en Wolvenberg vastgelegd, met verblijfsplekken aan het water, nieuwe parkpaden, comfortabele verbindingen voor fietsers, en zones voor lokale evenementen. De werken voor fase 2 zijn gestart in oktober 2023 en werden afgerond in september 2024.

De voorbije jaren zijn buurtbewoners en gebruikers van de parken op verschillende momenten bevraagd. Daarbij was er een uitdrukkelijke wens voor een mix aan functies. Het definitieve ontwerp houdt daar rekening mee en voorziet een divers programma: van zitplekken tot speelzones en loop- en educatieve routes. In het natuurreservaat blijft natuur de belangrijkste functie. Volgende deelzones worden aangepakt.

Natuurbeheerplan Wolvenberg-Brilschans

In Park Brialmont ligt langs beide zijden van de Ring het natuurreservaat Wolvenberg-Brilschans. Dat is, als enige erkende natuurreservaat binnen de Ring, een unieke plek.

Om een gezamenlijke visie te ontwikkelen voor Park Brialmont maakte de stad samen met Natuurpunt een natuurbeheerplan op. Dat bevat de beoogde natuurdoelen en het -beheer voor de komende 30 jaar. Voor natuurreservaat Wolvenberg-Brilschans betekent dat bijvoorbeeld de ontwikkeling van meer halfopen graslanden en idem bebossing, en de aanleg van enkele poelen.

Dat nieuwe natuurbeheerplan is in 2022 ter goedkeuring neergelegd bij het Agentschap Natuur en Bos. Natuurpunt Antwerpen-Stad staat in voor de uitvoering.

Brilschans

Voor Brilschans was het historische reliëf van de Brialmontvesting de basis om een gelaagd park te creëren. Het ontwerp heeft daarnaast veel respect voor de waardevolle natuur in het park.

• Militair landschap hersteld

​Het historische reliëf van de Brialmont-omwalling is nog het sterkst aanwezig in Brilschans. Daarom is zowel de schans als het glacis opnieuw prominenter zichtbaar gemaakt.

De schans is het hoger gelegen verdedigingswerk dat bescherming bood aan de lager gelegen barakken. Archeologisch onderzoek heeft aangetoond dat er geen restanten van de barakken meer terug te vinden zijn in de bodem. De structuur van de schans is opnieuw beleefbaar gemaakt, met hellingen in gras. De schans is een open en rustige plek waar natuur en erfgoed harmonieus samenkomen.

Het glacis, een dijkvormige structuur rondom de gracht, vormde dan weer de eerste verdedigingslinie van de Brialmontvesting. Het glacis is gedeeltelijk hersteld, aangezet en ingericht voor verschillende parkfuncties zonder een verlies van bomen. Waar het glacis doorsneden wordt, is dit benadrukt met een talud, trap of muurtje. Het glacis is een plek waar de natuur voorrang krijgt.

• Natuurreservaat Brilschans

​Tussen de schans en de Ring ligt het natuurreservaat Brilschans. Door het Ringfietspad te verschuiven naar de Ring is het gebied opnieuw verenigd ten voordele van de natuurbeheer. Door vlonders aan te leggen, kan de natuur doorlopen.

De werken zullen opgenomen worden in het project van Ringpark Groene Vesten. Dat Ringpark, een deelproject van De Grote Verbinding, is zo’n 450 voetbalvelden groot en loopt langs weerskanten van de Ring van het station Antwerpen-Zuid tot aan de grens van Borgerhout met Deurne. Het maakt van die zone langs de Ring een groene plek voor de buurt en de stad. Het ontwerp van fase twee van Park Brialmont sluit volledig aan op het ontwerp van het Ringpark Groene Vesten en omgekeerd.

• Programma

​Aan het water vind je twee verblijfsplekken. Aan de punt van de Brilschansgracht een getrapte ligweide met uitzicht op de beboste schans en de fonteinenpartij in de gracht. Aan het uiteinde van de gracht, bij de fiets- en wandelbrug, een nieuwe verblijfsplek in de vorm van een beschutte bomenweide aan het water met een langgerekt uitzicht over de gracht.

In de gracht ligt een vlonderbrug, ook als referentie naar de militaire bruggen die vroeger in de gracht gebouwd werden als oefening.

Het bestaande speelterrein heeft plaats gemaakt voor een volledig nieuw speelterrein en er is een calisthenicstoestel voor krachttraining.

Voor lokale evenementen zoals Bar Brilschans is een groene voorzieningenstrook aangelegd in het glacis langs de Marcel Auburtinlaan. Aan de fiets- en wandelbrug zijn voorzieningen getroffen voor kleinschalige evenementen, met water- en elektriciteitspunt.

• Padenstructuur en Berchembrug

​Voor fietsers is er een gescheiden fietspad in bruinrode asfalt aan de buitenzijde van het park. Aan de belangrijkste toegangen staan fietsnietjes. Het fietsverkeer wordt zo zo veel mogelijk uit het park geweerd.

De parkpaden zijn aangelegd in goed betreedbare halfverharding. Het hoofdpad verbindt de belangrijkste verblijfsplekken op het glacis en langs de gracht, en maakt ze voor iedereen vrij toegankelijk. Langs het hoofdpad en aan de verblijfsplekken staan voldoende zitbanken.

De Berchembrug, inclusief carrousel, is behouden maar werd beter ingepast in het militaire reliëf. Aan de aanlanding van de fiets- en wandelbrug vind je lage bakstenen keermuren, gelijkaardig aan de toegang aan de Grotesteenweg. Er is ook een nieuwe trap die wandelaars rechtstreeks van de brug in het park brengt.

Ontwerp Wolvenberg

Het definitieve ontwerp voor Wolvenberg wil de natuur- en erfgoedbeleving bevorderen. Ook in Wolvenberg zijn er restanten van de Brialmont-omwalling aanwezig.

• Natuurwaarde

​Uit inventarisatie blijkt dat de grootste natuurwaarde zich in de halfopen biotopen bevindt. Het natuurbeheerplan heeft onder meer als visie om in het centrale gedeelte geleidelijk meer lichtinval te brengen, waardoor kruidenrijke natuur meer kans krijgt om te ontwikkelen. Het centraal gedeelte is van water voorzien door bestaande poelen uit te diepen en nieuwe poelen aan te leggen. Rondom het centrale gedeelte is de dichtere bebossing behouden.

• Padenstructuur

Het padennetwerk in het natuurreservaat Wolvenberg is herbekeken om betreding buiten de paden zo veel mogelijk tegen te gaan en de natuur te beschermen. Op drassige bodems zijn vlonders aangelegd. Het padennetwerk vormt een lus om de vijver en het centrale gedeelte, langs de interessantste plekken die het verhaal van erfgoed en natuur vertellen. Langs het pad vind je uitkijkpunten met zitbanken en informatieborden.

• Natuurhuis

​Verder zal Natuurhuis Brialmont de toekomstige uitvalbasis worden voor natuureducatie in de stad, in het bijzonder voor stedelijke natuur en de verweving met erfgoed. De zone onder de Berchembrug wordt ook opgewaardeerd, en ingezet als polyvalente ruimte voor allerlei activiteiten gekoppeld aan het Natuurhuis.

Fase 1 van Park Brialmont omvat de twee eerste deelprojecten: het natuurpark Wolvenberg en de Entree Grotesteenweg. Beide deelprojecten zijn midden mei 2020 opengesteld voor het publiek. 

Natuurpark Wolvenberg

Tussen de Ring en de Singel ligt Wolvenberg, het enige natuurgebied in de binnenstad van Antwerpen. Binnen Park Brialmont blijft Wolvenberg een natuurgebied waar de natuur haar gang kan gaan. Het gebied ten westen van natuurgebied Wolvenberg is omgevormd tot een nieuwe open groene ruimte. De volkstuinen hebben daar plaatsgemaakt voor een waardevol natuurlandschap met nieuwe recreatieve open plekken voor iedereen. Dat is een wenselijke aanvulling op het zeer schaarse publiek toegankelijke groen in Oud-Berchem. De volkstuinders die tuinierden aan de Singel zijn verhuisd naar extra percelen in park Het Prieel en andere sites in de buurt.

Het nieuwe natuurpark ten westen van Wolvenberg is aangelegd met hoogtes en laagtes. Daardoor ontstaan twee komvormige ruimtes die zorgen voor een aangenamer geluidsklimaat. Die twee kommen zijn de voornaamste verblijfsplekken. Er is een gezellige picknickruimte (met extra lange picknickbank) te midden van een weide met fruitbomen. Verder zijn er natuurspeelplekken, een speelheuvel en wandelpaden doorheen de beboste zones. Een speels slingerpad leidt naar de top van de heuvel.