Verloren gewaand schilderij blinkt binnenkort opnieuw in het stadhuis

Tijdens de research voor de renovatie van het stadhuis kwam er plots een oude foto van het salon van het stadhuis naar boven. Daarop was een indrukwekkend 19de-eeuws schilderij van Emile Godding te zien. Het schilderij, met daarop burgemeester Antoon Van Stralen die wordt weggedragen naar het schavot, bleek in eerste instantie onvindbaar, tot restaurator Marc Leenaerts het paneel wist te lokaliseren in het Centraal Depot van de Musea. Het gerestaureerde schilderij zal na de werken aan het stadhuis weer te bewonderen zijn op de originele locatie. 

restaurator Marc Leenaerts
Marc Leenaerts © LUCID
links naast tekst
content

Vanonder het stof

“Toen ik te horen kreeg dat de architecten van het stadhuis op zoek waren naar een ‘verdwenen’ schilderij en ik de bewuste archieffoto onder ogen kreeg, rinkelde er een belletje in mijn hoofd”, vertelt Marc, restaurator bij de dienst Behoud en Beheer, stad Antwerpen. “Ik kon het schilderij snel lokaliseren en liet het overbrengen naar het Restauratieatelier schilderijen van de dienst Behoud en Beheer. Tijdens het vooronderzoek werden er infrarood- en UV-opnames gemaakt. Aan de hand van de resultaten werd een behandelingsvoorstel opgemaakt en besproken met alle betrokken partijen. Het was al snel duidelijk dat iedereen het schilderij graag opnieuw wilde tentoonstellen, op zijn originele locatie.”

Kantelmoment in de geschiedenis van Antwerpen

Burgemeester Antoon van Stralen naar het schavot gedragen is een werk van Emile Godding, een Belgisch kunstschilder uit de 19de eeuw. Het paneel toont hoe Antoon Van Stralen op een stoel wordt weggedragen naar het schavot. Van Stralen was burgemeester van Antwerpen in de 16de eeuw tot hij in 1567, in de nasleep van de Beeldenstorm, op de vlucht sloeg. Hij werd gevat op bevel van hertog Alva en na een periode in de gevangenis werd hij in 1568 ter dood veroordeeld in Vilvoorde. Zijn dood wekte grote verontwaardiging in Antwerpen en veel kooplieden en vooraanstaande burgers beslisten de stad definitief te verlaten. Dat was een kantelmoment in de geschiedenis van Antwerpen en daarom mag het geen wonder heten dat dit schilderij ooit een prominente plek kreeg in het stadhuis van Antwerpen.

Marc Leenaerts aan het werk in het atelier.
Marc Leenaerts aan het werk © LUCID
rechts van tekst
content

Restaurator van Jordaens, Rubens en Teniers

Marc kreeg het schilderij in handen en zou het een hele tijd niet meer loslaten. Hij vertelt dat hij altijd gepassioneerd is geweest door tekenen en schilderen. “Ik heb vier jaar aan de Academie van Gent gestudeerd. Schildertechnieken hebben me altijd geboeid. Zo ben ik bij restauratie terechtgekomen en die richting heb ik nadien drie jaar gevolgd. Via mijn burgerdienst ben ik dan toevallig bij de stad Antwerpen beland, in 1993, toen Antwerpen culturele hoofdstad was van Europa.” In de loop van de jaren restaureerde Marc werken van oude meesters als Jordaens, Rubens en Teniers. Als restaurator prijkt zijn naam in tal van catalogi van 17de-eeuwse schilderkunst. “Wat er precies gebeurd is met dit schilderij, is onmogelijk te achterhalen”, zegt Marc. “Waarschijnlijk besliste men ooit om een ander doek in het salon van het stadhuis te hangen en is dit schilderij opgeborgen in het voormalige stadsmagazijn Godfried op het Eilandje. Wanneer dat stadsmagazijn verhuisd is naar het Centraal Depot van de Musea op de Luchtbal is het paneel allicht mee verhuisd. Daar werd het jarenlang in goede omstandigheden bewaard.”

Zwaar geretoucheerd

Marc stelde al snel vast dat het paneel vaak overschilderd en geretoucheerd is geweest, om gebreken te verbergen. Er zat een oude biologische aantasting (houtworm) in de parketage, een lattensysteem aan de achterkant van de houten drager. Bovendien was de vernislaag vergeeld. Daardoor gingen details verloren en oogden de kleuren veel minder fris. “Vandaag houden we nauwkeurig en gedetailleerd bij wat er met een schilderij gebeurt”, zegt Marc. “Vroeger was dat helemaal niet het geval. Soms weten we alleen maar ‘gereinigd in 1969’, maar hoe precies en met welke middelen, dat weten we niet.”

Het restauratieproces

“Allereerst is het oppervlakkige vuil aan voor- en achterzijde verwijderd en zijn de uitvlieggaten van de houtworm behandeld en opgevuld. Daarna is de vergeelde vernislaag verwijderd en zijn de oude retouches weggehaald door middel van solventen. Zo kwamen alle lacunes terug tevoorschijn. Vervolgens werd een grondvernis aangebrachten werden de lacunes bijgewerkt met een krijt/lijm mengsel. De volgende stap is het opnieuw retoucheren van het werk. Dat wil niet zeggen dat het schilderij er nu uitziet zoals vroeger. Inhoudelijk kan ik er als restaurator niets aan veranderen, tenzij we over documentatie beschikken om onze beslissing op te baseren. Maar in dit geval hadden we geen vergelijkingsmateriaal en heb ik de retouches geïntegreerd. Als laatste kwam er een slotvernis op. Die verankert de bestaande retouches en geeft het paneel een bijzondere glans.” 

Werk van lange adem

“Het is moeilijk te zeggen hoeveel tijd ik er exact heb ingestoken omdat een restaurator gelijktijdig aan verschillende projecten werkt. Maar als ik mag schatten, dan denk ik dat er drie maanden werk in zit. Ik kijk er alvast naar uit om het binnenkort weer te zien schitteren op zijn originele locatie, in het salon van het gerenoveerde stadhuis.”

Schilderij van Emile Godding waarop burgemeester Antoon Van Stralen die wordt weggedragen naar het schavot, getoond wordt.
Het 19de-eeuws schilderij met daarop burgemeester Antoon Van Stralen die wordt weggedragen naar het schavot. © LUCID

Gerelateerd

Het stadhuis met Brabofontein op de Grote Markt.
Project

Stadhuis van Antwerpen

Publieke gebouwen

Het bekendste huis van 't stad is toe aan een grondige restauratie.