Stuivenbergsite: eerste ontwerp publieke ruimte

Stappenplan voor verloop herontwikkeling

Het totaalplan voor de herontwikkeling van de Stuivenbergsite in Antwerpen-Noord krijgt verder vorm. Er is nu een eerste ontwerp voor de publieke ruimte op de site. De tuin wordt opgedeeld in vijf verschillende tuinen, met elk hun eigen karakter: een grote stadstuin, publieke voortuin, medicinale tuin, verborgen tuin, en de tuin van het psychiatrisch ziekenhuis. Er is ook een stappenplan opgemaakt voor het verloop van de herontwikkeling van de site: fase 1 van het bouwproject start ten vroegste in 2024. De omliggende publieke ruimte wordt nadien aangelegd. Wel kunnen vanaf eind 2023 al enkele van de huidige tuinen tijdelijk opengesteld worden voor het publiek.

Het Stuivenbergziekenhuis verhuist in het voorjaar van 2023 grotendeels naar het nieuwe ZNA Cadix op de grens van het Eilandje en Park Spoor Noord, waardoor er ruimte vrijkomt om de site opnieuw te ontwikkelen. Het ZNA Psychiatrisch Ziekenhuis Stuivenberg blijft op dezelfde locatie. De stad wil deze plek omvormen tot een monumentale en groene parel in de dichtbebouwde wijk Antwerpen-Noord. De ambitie was steeds om het historische 19de-eeuwse gebouwencomplex zowel in ere te herstellen als een nieuwe invulling te geven. Het moet een centrale ontmoetingsplek voor de buurt en de wijk worden, met een grote publieke tuin en een mix aan functies voor een zo breed mogelijk publiek.

Ook in het totaalplan dat nu is goedgekeurd blijven die principes overeind, als eindbeeld waar naartoe wordt gewerkt. Het plan zal doorheen het project een steeds fijnere uitwerking krijgen, gebaseerd op het verdere ontwerpwerk.

Vijf verschillende tuinen

De inrichting van de publieke ruimte gaat uit van een evenwicht tussen toegankelijkheid, transparantie en openheid, en meer geborgen zones. Daarom heeft het ontwerpteam vijf verschillende tuinen ontworpen. De middelste binnentuin staat daar los van, die zal als louter private buitenruimte voor de gebruikers van de omliggende gebouwen ingericht worden.

• Stadstuin (publiek): De stadstuin vormt de grootste zone met open ruimte die vrij kan worden ingevuld: graspleinen als speel-, picknick-, of hangplek, met beplanting en spelaanleidingen om een echt tuingevoel te creëren. Het ontwerp is aangepast aan de aanwezige grote bomen, en neemt zo de voordelen van hun grote groenvolumes en schaduwplekken mee. In de actieve zone aan de oostzijde komt een alternatief aanbod van sport en spel, dat nog vorm zal krijgen via een participatietraject.
• Publieke voortuin (publiek met apart tijdsregime): De publieke voortuin biedt ruimte aan terrassen en horeca. De zone kan apart worden opengesteld met een ander tijdsregime dan de rest van de tuinen, zodat ook avondactiviteiten mogelijk zijn. Onder het plein wordt de ondergrondse parking voorzien. Centraal wordt het plein vergroend en krijgt het een ondiep waterelement.
• Medicinale tuin (publiek): Aangrenzend aan de tuin van het psychiatrisch ziekenhuis komt een rustige tuinzone. De nadruk ligt hier op wandelen en rustig verblijven, om de werking van het ziekenhuis niet te verstoren.
• Verborgen tuin (publiek): Omdat de ruimte tussen de gebouwen hier beperkt is, moet je door de verborgen tuin wandelen om hem helemaal te kunnen ontdekken. De noordelijke binnentuin maakt hier ook deel van uit en vormt een natuurlijke luwteplek op de site.
• Tuin psychiatrisch ziekenhuis (semipubliek): die werd recent heringericht en blijft zo veel mogelijk behouden. Hij wordt van de publieke tuinen afgeschermd met een nieuw hekwerk en beplanting om de patiënten de nodige rust en privacy te bieden. Wel kunnen bezoekers er passeren.

Een padenstructuur doorkruist het volledige gebied van noord naar zuid en van oost naar west. Een langgerekt overdekt terras geeft van in de tuin toegang tot elk gebouw, zorgt voor beschutting bij regen of hitte en creëert ook een nieuw soort vertoefplek in open lucht.

Bestaande bomen blijven grotendeels behouden. De tuinen worden maximaal vergroend. De beplanting wordt aangepast aan het gebruik van de verschillende zones, met duurzame, inheemse en sterke soorten. Water infiltreert ter plaatse, waar nodig integreert het ontwerp wadi’s in de groenvoorziening.

Hekwerk

Langs de vier zijden van het terrein worden de toegangspoorten verwerkt in een sierlijk hekwerk in de vorm van een naar binnen draaiende pergolastructuur. Die pergola’s zullen aan de straatzijde ook na sluitingstijd toegankelijk blijven. Via participatie worden de functies ervan verder vormgegeven, zo zouden ze bijvoorbeeld kunnen dienen om in en op te spelen en te sporten, te zitten, om planten in en op te laten groeien,… .

Stappenplan

De herontwikkeling van de Stuivenbergsite zal meerdere legislaturen doorlopen en gebeurt stap voor stap, in drie grote fases:

• In de startfase vanaf 2023 gebeuren aanpassingswerken in de gebouwen van het ziekenhuis na de verhuis, zodat die tijdelijk kunnen gebruikt worden. Vanaf eind 2023 kunnen ook enkele van de huidige tuinen tijdelijk worden opengesteld voor het publiek. Verder kan in de startfase ook het hoofdgebouw uit de jaren tachtig worden afgebroken. Aansluitend wordt idealiter ook de ondergrondse parking aangelegd, daarvoor is echter nog verder onderzoek nodig.
• Ten vroegste vanaf 2024 start fase 1 van het bouwproject, waarvan de opstart en invulling momenteel nog verder uitgewerkt wordt. Na de oplevering van het bouwproject kan ook de publieke ruimte rondom definitief worden aangelegd. De uitvoering daarvan staat gepland in de volgende bestuursperiode.
• Ten vroegste vanaf 2028 start fase 2 van het bouwproject, dat ruimte biedt voor nieuwe stedelijke functies en nog onbekende partners. Naast ruimte voor (sociaal-)economische activiteiten is ook een woonproject in onderzoek. Na de oplevering van fase 2 van het bouwproject kan ook daar de omliggende publieke ruimte worden aangelegd.

Communicatie en inspraak

De stad en het district Antwerpen, AG Vespa en Ziekenhuis Netwerk Antwerpen (ZNA) communiceren onder de noemer ‘Plan Stuivenberg’ gezamenlijk over dit project, zodat het oude en nieuwe verhaal samen verteld worden.

In de loop van 2022 wordt op regelmatige basis inspraak van de buurt gevraagd. Zo was er eind januari een publieksmoment over het wedstrijdontwerp, waarna de feedback van de aanwezige buurtbewoners verwerkt werd in het schetsontwerp. Ter voorbereiding van de opmaak van het voorontwerp voor de publieke ruimte komt er eind augustus – begin september opnieuw inspraak, via wandelingen op het terrein en mogelijk een digitale bevraging. De ambitie is ook om eind dit jaar opnieuw een breed publieksmoment te organiseren, bij voorkeur op de site zelf, om de voortgang van het totaalplan te tonen en om feedback aan buurtbewoners te vragen.

Coördinatie en ontwerp

AG Vespa, het autonoom gemeentebedrijf voor vastgoed en stadsprojecten Antwerpen, coördineert de herontwikkeling van de Stuivenbergsite voor de stad. ZNA blijft erfpachthouder en gebruiker van de site voor ZNA Psychiatrisch Ziekenhuis Stuivenberg en is dus actief betrokken. De publieke ruimte wordt ontworpen door Korteknie Stuhlmacher Architecten, Bovenbouw Architecten en BOOM Landscape.