Park Brialmont

Na de opening van natuurpark Wolvenberg en Entree Grotesteenweg, in het voorjaar van 2020, is in het voorjaar van 2022 het definitieve ontwerp voor fase 2 van Park Brialmont uitgewerkt en goedgekeurd. Daarin wordt het toekomstbeeld voor de resterende deelzones van het Brilschanspark en Wolvenberg vastgelegd.

Dit ontwerp voorziet verblijfsplekken aan het water, nieuwe parkpaden, comfortabele verbindingen voor fietsers, en zones voor lokale evenementen. Als alles volgens plan verloopt starten de werken in het voorjaar van 2023. In 2020 openden reeds het natuurpark Wolvenberg en de Entree Grotesteenweg, als eerste fase van Park Brialmont.

Park Brialmont is ontstaan vanuit een masterplan dat door een samenwerking tussen het district Berchem en de stad Antwerpen tot stand kwam. Het masterplan werd opgesteld rond de twee grote thema’s natuur en erfgoed en verbindt in een groot ‘groen hart’ de groene delen van Berchem binnen en buiten de Ring (De Villegaspark, Wolvenberg en Brilschans).

De voorbije jaren zijn buurtbewoners en gebruikers van de parken op verschillende momenten bevraagd. Daarbij was er een uitdrukkelijke wens voor een mix aan functies. Het definitieve ontwerp houdt daar rekening mee en voorziet een divers programma: van zitplekken tot speelzones en loop- en educatieve routes. In het natuurreservaat blijft natuur de belangrijkste functie. Volgende deelzones worden aangepakt.

Natuurbeheerplan Wolvenberg-Brilschans

In Park Brialmont ligt langs beide zijden van de Ring het natuurreservaat Wolvenberg-Brilschans. Dat is, als enige erkende natuurreservaat binnen de Ring, een unieke plek.

Om een gezamenlijke visie te ontwikkelen voor Park Brialmont maakte de stad samen met Natuurpunt een natuurbeheerplan op. Dat bevat de beoogde natuurdoelen en het -beheer voor de komende 30 jaar. Voor natuurreservaat Wolvenberg-Brilschans betekent dit bijvoorbeeld de ontwikkeling van meer halfopen graslanden en idem bebossing, en de aanleg van enkele poelen.

Dat nieuwe natuurbeheerplan wordt in de loop van 2022 ter goedkeuring neergelegd bij het Agentschap Natuur en Bos. Natuurpunt Antwerpen-Stad zal nadien instaan voor de uitvoering.

Ontwerp Brilschans

Het definitieve ontwerp voor Brilschans neemt het historische reliëf van de Brialmontvesting als basis om een gelaagd park te creëren. Het ontwerp heeft daarnaast veel respect voor de waardevolle natuur in het park.

• Herstel militair landschap

​Het historisch reliëf van de Brialmont-omwalling is nog het sterkst aanwezig in Brilschans. Daarom wil dit ontwerp zowel de schans als het glacis opnieuw prominenter zichtbaar maken.

De schans is het hoger gelegen verdedigingswerk dat bescherming bood aan de lager gelegen barakken. Archeologisch onderzoek heeft aangetoond dat er geen restanten van de barakken meer terug te vinden zijn in de bodem. Het ontwerp wil de structuur van de schans terug beleefbaar maken, met hellingen in gras. De schans zal een open en rustige plek vormen waar natuur en erfgoed harmonieus samenkomen.

Het glacis, een dijkvormige structuur rondom de gracht, vormde dan weer de eerste verdedigingslinie van de Brialmontvesting. Het glacis kan gedeeltelijk hersteld, aangezet en ingericht worden voor verschillende parkfuncties zonder een verlies van bomen. Waar het glacis doorsneden wordt, wordt dit benadrukt met een talud, trap of muurtje. Het glacis is een plek waar de natuur voorrang krijgt. Op basis van de resultaten van een eerdere bevraging komt hier ook een vorm van recreatie in het groen.

• Natuurreservaat Brilschans

​Tussen de schans en de Ring ligt het natuurreservaat Brilschans. Door het Ringfietspad te verschuiven naar de Ring wordt het gebied opnieuw verenigd ten voordele van de natuurbeheer. Eens het Ringfietspad verschoven is, worden buiten vlonders aangelegd waaronder de natuur kan doorlopen.

Deze werken zullen opgenomen worden in het project van Ringpark Groene Vesten. Dat Ringpark een deelproject van De Grote Verbinding is zo’n 450 voetbalvelden groot en loopt langs weerskanten van de Ring van het station Antwerpen-Zuid tot aan de grens van Borgerhout met Deurne. Het maakt van die zone langs de Ring een groene plek voor de buurt en de stad. Het ontwerp van fase twee van Park Brialmont sluit volledig aan op het ontwerp van het Ringpark Groene Vesten en omgekeerd.

• Programma

​Aan het water komen twee verblijfsplekken. Aan de punt van de Brilschansgracht een getrapte ligweide met uitzicht op de beboste schans en de fonteinenpartij in de gracht. Aan het uiteinde van de gracht, bij de fiets- en wandelbrug, een nieuwe verblijfsplek. Die wordt aangelegd als een beschutte bomenweide aan het water met een langgerekt uitzicht over de gracht.

In de gracht legt de stad een vlonderbrug aan, ook als referentie naar de militaire bruggen die vroeger in de gracht gebouwd werden als oefening.

Het bestaande speelterrein zal plaats maken voor een volledig nieuw speelterrein en er is ook ruimte voor een calisthenicstoestel (krachttraining).

Voor lokale evenementen zoals Bar Brilschans wordt een groene voorzieningenstrook aangelegd in het glacis langs de Marcel Auburtinlaan. Aan de fiets- en wandelbrug worden voorzieningen getroffen voor kleinschalige evenementen, met water- en elektriciteitspunt.

• Padenstructuur en Berchembrug

​Fietsers krijgen een gescheiden fietspad in bruinrode asfalt aan de buitenzijde van het park. Aan de belangrijkste toegangen worden fietsnietjes opgesteld. Het fietsverkeer wordt hierdoor zo veel mogelijk uit het park geweerd.

De parkpaden worden aangelegd in goed betreedbare halfverharding. Het hoofdpad verbindt de belangrijkste verblijfsplekken op het glacis en langs de gracht, en maakt ze voor iedereen vrij toegankelijk. Langsheen het hoofdpad en aan de verblijfsplekken komen voldoende zitbanken.

De Berchembrug, inclusief carrousel, blijft behouden maar wordt beter ingepast in het militaire reliëf. De aanlanding van de fiets- en wandelbrug krijgt lage bakstenen keermuren, gelijkaardig aan de toegang aan de Grotesteenweg. Er wordt nog onderzocht of het mogelijk is om een trap die wandelaars rechtstreeks van de brug in het park brengt, toe te voegen.

Ontwerp Wolvenberg

Het definitieve ontwerp voor Wolvenberg wil de natuur- en erfgoedbeleving bevorderen. Ook in Wolvenberg zijn er restanten van de Brialmont-omwalling aanwezig.

• Natuurwaarde

​Uit inventarisatie blijkt dat de grootste natuurwaarde zich in de halfopen biotopen bevindt. Het natuurbeheerplan heeft onder meer als visie om in het centrale gedeelte geleidelijk meer lichtinval te brengen, waardoor kruidenrijke natuur meer kans krijgt om te ontwikkelen. Daarnaast wordt het centraal gedeelte van water voorzien door het uitdiepen van bestaande poelen en de aanleg van nieuwe poelen. Rondom het centrale gedeelte blijft de dichtere bebossing behouden.

• Padenstructuur

Het padennetwerk in het natuurreservaat Wolvenberg wordt herbekeken. Hier wil het ontwerp betreding buiten de paden zo veel mogelijk tegengaan, ter bescherming van de natuur. Op drassige bodems worden vlonders aangelegd. Het padennetwerk vormt een lus om de vijver en het centrale gedeelte, langs de interessantste plekken die het verhaal van erfgoed en natuur vertellen. Langs het pad komen uitkijkpunten met zitbanken en informatieborden.

• Natuurhuis

​Verder zal Natuurhuis Brialmont de toekomstige uitvalbasis worden voor natuureducatie in de stad, in het bijzonder voor stedelijke natuur en de verweving met erfgoed. De zone onder de Berchembrug wordt eveneens opgewaardeerd, en ingezet als polyvalente ruimte voor allerlei activiteiten gekoppeld aan het Natuurhuis.

Het winnende wedstrijdontwerp voor het Natuurhuis Brialmont is gekend. Een jury van experts en stakeholders koos in november 2022 voor een origineel en natuurinclusief gebouw dat in het Park Brialmont langs het natuurgebied Wolvenberg zal verrijzen. Als alles volgens plan verloopt, starten de bouwwerken in 2024 en nemen ze ongeveer een jaar in beslag.

Stad Antwerpen, het Agentschap voor Natuur en Bos en Natuurpunt slaan de handen in elkaar om het eerste Natuurhuis rond stedelijke natuur van Vlaanderen te verwezenlijken. Het Natuurhuis Brialmont krijgt een plek in het nieuwe Park Brialmont dat het De Villegaspark, het natuurgebied Wolvenberg en het Brilschanspark tot een groot stedelijk natuurpark (42 ha) verbindt. Het komt in het Natuurpark Wolvenberg, aan de Berchembrug.

De stad Antwerpen financiert het project met 940.000 euro, het Agentschap Natuur & Bos met 300.000 euro en het Departement Omgeving met 110.000 euro. Belangrijke partners naar lokale werking toe zijn Natuurpunt en het district Berchem. Met het innovatietraject stedelijke natuur van het Agentschap Natuur & Bos zullen de krijtlijnen uitgezet zijn voor de vernieuwende werking van het Natuurhuis Brialmont.

Expertisecentrum

Het Natuurhuis Brialmont wordt een plaats waar enerzijds een Vlaams expertisecentrum voor stedelijke natuur en anderzijds een natuureducatieve werking voor bezoekers en scholen zal gevestigd zijn. Het expertisecentrum is in handen van het Vlaamse Agentschap Natuur en Bos ondersteund door het Departement Omgeving, terwijl de lokale natuureducatie door Natuurpunt wordt verzorgd.

Bezoekers zullen er een tentoonstelling over stedelijke natuur vinden, samen kunnen werken aan stedelijke natuurprojecten en cursussen en workshops bijwonen over stedelijke natuur. Ze kunnen ook van een drankje genieten met zicht op het Natuurpark Wolvenberg. Het wordt daarnaast het vertrek- en eindpunt van natuurwandelingen in het Ringpark Groene Vesten en de natuur in de hele stad.

Duurzaam ontwerp

Elementen die de jury bijzonder kon appreciëren aan het winnende ontwerp van Collectief Noord architecten waren het slimme concept dat multifunctioneel gebruik mogelijk maakt en tegelijk de ruimte-inname beperkt, en het natuurinclusieve luik. Zo voorziet het ontwerp een extensief groendak en eigen waterzuivering, en komt er op de dakconstructie een faunatoren voor tal van diersoorten.

Het doel is om tot een toekomstgericht, comfortabel gebouw te komen waarbij ook sterk op circulair bouwen ingezet wordt. Er is gekozen voor natuurlijke bouwmaterialen en een warmtepomp, in combinatie met zonnepanelen, verwarmt het gebouw op een duurzame manier. Het ontwerp is maximaal demonteerbaar zodat de verschillende onderdelen van het gebouw in de toekomst hergebruikt kunnen worden.

Ingebruikname in 2025

Een volgende fase in het project is de uitwerking van het definitieve ontwerp. Daarna starten de voorbereidingen van het bouwproject met de vergunningsaanvragen en de aanstelling van een aannemer. De bouw van het Natuurhuis Brialmont is gepland in het voorjaar van 2024 en eindigt in het voorjaar van 2025.

Tussen de Ring en de Singel ligt Wolvenberg, het enige natuurgebied in de binnenstad van Antwerpen. Binnen Park Brialmont blijft Wolvenberg een natuurgebied waar de natuur haar gang kan gaan. Het gebied ten westen van natuurgebied Wolvenberg is omgevormd tot een nieuwe open groene ruimte. De volkstuinen hebben daar plaatsgemaakt voor een waardevol natuurlandschap met nieuwe recreatieve open plekken voor iedereen. Dat is een wenselijke aanvulling op het zeer schaarse publiek toegankelijke groen in Oud-Berchem. De volkstuinders die tuinierden aan de Singel zijn verhuisd naar extra percelen in park Het Prieel en andere sites in de buurt.

Het nieuwe natuurpark ten westen van Wolvenberg is aangelegd met hoogtes en laagtes. Daardoor ontstaan twee komvormige ruimtes die zorgen voor een aangenamer geluidsklimaat. Die twee kommen zijn de voornaamste verblijfsplekken. Er is een gezellige picknickruimte (met extra lange picknickbank) te midden van een weide met fruitbomen. Verder zijn er natuurspeelplekken, een speelheuvel en wandelpaden doorheen de beboste zones. Een speels slingerpad leidt naar de top van de heuvel.